Lịch sử đồng hồ Comtoise

Nhiều năm trở lại đây, đồng hồ Comtoise (sau đây gọi tắt là Comtoise) đang dần quen thuộc với các anh em chơi đồng hồ cổ. Với niên đại lâu năm, thiết bắt mắt, kích thước lớn, kiểu dáng đa dạng và cá tính, giá cả phải chăng mà Comtoise đang thành món đồ tạo điểm nhấn trong những bộ sưu tập đồng hồ cổ.

Xuất xứ của Comtoise ra sao? Niên đại như thế nào? Vì sao Comntoise hấp dẫn người chơi đến vậy? Mời anh em cùng Nhàkho tìm hiểu qua bài viết sau đây.

Đồng hồ Comtoise là gì?

Đồng hồ Comtoise c267 - Pháp

Comtoise là tên gọi của loại đồng hồ tạ làm hoàn toàn bằng tay từ cuối thế kỷ XVII ở vùng Franche-Comté. Nơi cho ra đời nhiều đồng hồ Comtoise nhất là Morzier và Morez thuộc dãy núi Upper bidan – Pháp. Comtoise được và sản xuất và sử dụng rộng rãi cho đến khoảng đầu thế kỷ XX (khoảng những năm 1919).
Tại Đức và các quốc gia châu Âu Comtoise có tên khác là “la Morez”, “la Morbier” và “la Comtoise”.
Tại Anh, Mỹ và các quốc gia khác người ta gọi Comtoise là “clock grandfather”, tạm dịch là “đồng hồ ông” ý nói đến niên đại lâu đời của Comtoise.

Xuất xứ

Comtoise được sử dụng phổ biến trong nhiều thế hệ ở các trang trại Pháp. Comtoise cũng đã được xuất khẩu sang các nước châu Âu khác như Anh, Đức … . Xa hơn là Đế chế Ottoman hoặc Thái Lan.

Trong quan niệm của người Pháp Comtoise tượng trưng cho ấm cúng, no đủ, hạnh phúc và bình an.

Đồng hồ Comtoise thường được sử dụng dưới 2 dạng: Có hộp và không có hộp.

Comtoise hộp được thiết kế dạng tủ cây bằng gỗ sồi hoặc óc chó.

Comtoise cũng được xuất ra thị trường ở dạng treo tường không vỏ. Với ưu điểm tiết kiệm được chi phí và khoe được toàn bộ con lắc đồ sộ mà Comtoise không thùng được ưa chuộng.
Tuy nhiên, do kích thước lắc lớn (Gần 1.5 mét) nên loại Comtoise không thùng bị ảnh hưởng lớn bởi gió hoặc sức cản không khí.

Đặc điểm của đồng hồ Comtoise

1. Máy đồng hồ:

Máy Comtoise mang nét đặc trưng không dùng vách mà dùng những thanh thép rèn thủ công gắn với nhau thành bộ khung.
Vì thế máy Comtoise còn được biết đến với cái tên “Lồng sắt”.

Nhân tố quan trọng giúp Comtoise bền bỉ và trường tồn qua nhiều thế hệ chính là khả năng chịu mài mòn cực tốt của các thanh thép bởi kỹ thuật luyện kim đen vượt trội của các nhà chế tác đồng hồ xưa.

Máy Comtoise có kết cấu là các thanh thép ghép lại.

2. Quả lắc:

Cảm hứng chủ đạo trong thiết kế Comtoise là đường cong. Ngoài chức năng duy trì dao động điều hoà, lắc Comtoise được đặc biệt chú trọng thiết kế làm Comtoise có sức hấp dẫn đến kỳ lạ.

Lắc thường tạo hình cây đàn có kết hợp các đường nét hoa văn hoặc hoạ tiết.
Quả lắc thường cấu tạo với 2 mặt: Mặt trước bằng đồng vàng, mặt sau bằng thép tấm.

Các loại lắc thông dụng thường gặp:

Lắc nhỏ.

Lắc bầu đàn.

Lắc trang trí hoạ tiết.

Lắc với hình động.

3. Mặt số:

Yếu tố quan trọng giúp đồng hồ Comtoise được ưa chuộng là các mặt số.

- Mặt số Comtoise thông dụng thường gặp là mặt men với số la mã kèm theo chữ ký hoặc hoạ tiết.
- Chữ ký trên Comtoise thường là tên địa phương sản xuất, tên nghệ nhân. Đôi khi cũng là tên viết lên theo đặt hàng của người mua hàng, người tặng hoặc tên của người được tặng đồng hồ.

Mặt tráng men với số la mã, hoạ tiết và chữ ký

Chính chất liệu cấu tạo đặc biệt này khiến cho đồng hồ Comtoise trải qua nhiều thế hệ vẫn giữ được mặt số như mới.

4. Chức năng:

Chức năng chủ đạo của đồng hồ Comtoise là xem giờ với 2 kim: Kim ngắn và kim dài.
Dòng Comntoise báo lịch ngày cũng là loại hay gặp.

Trên một số Comtoise có thêm chức năng báo lịch trăng sao.

Ngoài ra, còn một số Comtoise có chức năng hẹn giờ.

5. Âm thanh:

Âm thanh phổ biến hay gặp ở Comtoise là:

1 chuông bát

1 chuông vòng

1 chuông bát và 1 chuông vòng.
Loại này điểm 30 phút bằng chuông chén và điểm giờ bằng chuông vòng.
Nhiều hơn 1 chuông để đánh bản nhạc.

Trải qua giai đoạn dài trong lịch sử (Từ khoảng 1680 đến 1920) với bao thăng trầm cải tiến, Comtoise đã khảng định được vị trí quan trọng của mình.

Thật vậy Comtoise trong thế kỷ 17 và 18 được người dân Pháp ưa dùng và tặng nhau nhân các dịp Kết hôn, tân gia, khai trương ….
Comtoise còn được cách điệu hoa văn lúa mì, chùm nho, đôi uyên ương ….dần thành những biểu tượng cho sự phồn thịnh và cầu mong vụ mùa bội thu mưa thuận gió hoà.

Tuy nhiên bạn đọc và các nhà sưu tầm cũng hiểu rằng quá trình sản xuất Comtoise mang tính thủ công tự phát.

Một nhóm người như: 1 gia đình, 1 công xưởng, 1 nghệ nhân đồng hồ (Clock Marker) hay một nhóm người hình thành một công xưởng đồng hồ nhỏ. Mỗi công xưởng hoạt động hầu như độc lập và tự sản xuất cho mình máy móc, linh kiện với sản lượng vài chục đến vài trăm chiếc đồng hồ mỗi năm.

Do vậy, Comtoise là tên gọi cho một nhóm đồng hồ có chung giai đoạn lịch sử và phong cách thiết kế chứ không phải một thương hiệu đồng hồ.

Cũng vì lý do trên mà Comtoise đa dạng về hình thức và kiểu dáng. Thậm chí cùng giai đoạn lịch sử nhưng mỗi chiếc mỗi khác. Việc thay thế linh kiện từ chiếc này qua chiếc khác trong quá trình sửa chữa là không khả thi.

Sau đây Nhàkho trình bày lược qua về các giai đoạn của Comtoise.

Thế kỷ XVII

Đồng hồ Comtois sớm nhất xuất hiện vào khoảng năm 1680 ở khu vực Morez. Những chiếc đồng hồ này là nguyên mẫu và làm cơ sở cơ khí cho việc sản xuất sau này. Do chưa có sự cải tiến nên hầu hết đồng hồ giai đoạn này không còn hoạt động. Các nhà sưu tầm đã tìm ra chúng với những đặc điểm sau:

Mặt số là kim loại làm bằng đồng hoặc thiếc.
Đồng hồ chỉ có 1 kim giờ.
Quả lắc là một que thẳng đơn giản có gắn thỏi chì ở phía cuối.
Tạ đồng hồ dùng dây với thỏi chỉ hoặc gang.
Lắc và tạ nằm hẳn ra phía trước mặt số.

Thế kỷ XVIII

đồng hồ Comtoise — Bảo tàng kính viễn vọng Morez ( thế kỷ thứ 18 )

Vào đầu thế kỷ thứ mười tám xuất hiện những Comtoise với vẻ ngoài bắt mắt hơn.

Mặt số:
- Loại 1: Bằng đồng có chạm hoa văn.
- Loại 2: Gắn số hạt men.
Sản xuất bởi các ClockMarker có tay nghề cao, thường có chữ ký của người thợ đồng hồ lên mặt số.
Thường có hoa văn đúc bằng đồng với hoạ tiết GÀ Gallic, mặt trời hoặc hoa lá.
Con lắc thường có dạng thanh thẳng đôi khi gấp lại được.

Nửa sau thế kỷ 18 trở đi, đồng hồ Comtoise xuất hiện với mặt men như ngày nay.

Tuy nhiên, giai đoạn này các tạ đồng hồ rất đa dạng về kiểu dáng và chất liệu: Tròn, vuông, dài, gang đúc, chì đúc, chì lõi gang, gang lõi chì ….
Nguyên nhân của việc này là đến nửa sau thế kỷ 18 trở đi những đồng hồ Comtoise đã trở nên phổ biến và bán rộng rãi ra các vùng khác.

Để tiết kiệm chi phí vận chuyển và vật tư sản xuất các thợ đồng hồ vùng bidan không bán kèm tạ đồng hồ.

Nơi sản xuất chỉ bán máy và thông số tạ (Thường là một mẩu giấy ghi khối lượng tạ cần thiết bán kèm với đồng hồ)
Các đại lý phân phối sẽ dựa vào đó mà đặt làm các tạ nặng này quanh khu vực họ bán hàng hoặc phân phối.

Thế kỷ XIX

Trong giai đoạn này máy đồng hồ được làm to hơn và khoẻ hơn.

Cơ chế ngựa đồng hồ được làm lệch hẳn sang bên trái, phía trên và bánh xe ngựa xoay dọc.
Phần phù điêu trên mặt đồng hồ được làm mỏng đi bằng các lá đồng. Thường xuất hiện hình gà trống, mặt trời, vua Naponeon.
Con lắc đồng hồ được làm bằng đồng với hoa văn nổi.

Đồng hồ cũng được cải tiến đáng kể với vỏ gỗ. Phần lớn vỏ gỗ đồng hồ Comtoise ở giai đoạn này được đóng ở các công xưởng mộc thuộc ngôi làng Bois-Keyboardmont.

Nửa sau thế kỷ 18, Comtoise được cải thiện phần giao diện ngoài. Cụ thể:

Hoa văn có màu:

Đưa các cảnh sinh hoạt đời thường vào hoạ tiết: Hái nho, thu hoạch lúa mì… Đặc biệt con lắc hoạt cảnh được đưa vào Comtoise tạo cho đông fhoof thêm phần thú vị và vui nhộn.

Comtoise với hoạt vui nhộn mô tả cuộc sống đời thường

Ngựa đồng hồ giai đoạn này chuyển từ ngựa trụ dọc sang ngựa trụ ngang. Từ năm 1870, Comtoise xuất hiện nhiều biến thể tinh xảo độc đáo hơn với trăng sao, hẹn giờ …. dùng trong các nhà ga, trường học.

Thế kỷ XXI

Năm 1915 những công xưởng Comtoise cuối cùng ngừng sản xuất, Từ đây thị trường buôn bán Comtoise mới ngưng dần.
Năm 1969, Jean SDRIGOTTI ở Besançon tái sản xuất phiên bản Comtoise lồng sắt và được thị trường đón nhận.
Năm1970 đến 1980 phong trào chơi và sử dụng comtoise phát triển mạnh troẻ lại, công ty SERAMM của ông Jean SDRIGOTTI sản xuất hàng nghìn chiếc mỗi tháng.
Sau 1980 Comtoise gần như ngưng sản xuất vì sự xuất hiện của dòng đồng hồ QUARTZ tiện lợi nhỏ gọn chiếm ưu thế cạnh tranh.
Năm 2010, công ty VUILLEMIN có trụ sở tại Besançon đã tiếp quản hoạt động của công ty SERAMM và trở thành nhà sản xuất máy Comtoise CÓ TỔ CHỨC cuối cùng tính cho đến thời điểm này (2019). Với hoạt động bảo tồn và phát triển thương hiệu, công ty VUILLEMIN được nhận giải thường EPV (Entreprise du Patrimoine Vivant) về bảo tồn di sản.
Ngoài VUILLEMIN, công ty CONVERSET sản xuất máy Comtoise thành lập năm 1958 đến nay vẫn còn duy trì, tuy nhiên sản phẩm cung cấp ra thị trường hầu như không đáng kể.

KẾT LUẬN

Ngày nay, tuy không quá hiếm hoi nhưng những chiếc Comtoise đẹp – độc trở thành đồ sưu tập được giới chơi đồ cổ săn tìm bởi:

Sản phẩm được thiết kế thủ công hoàn toàn nên mỗi chiếc Comtoise xuất hiện trên thị trường đều mang một phong cách riêng cùa người thợ đồng hồ làm ra nó. Cũng chính vì thế mà Comtoise có sức hấp dẫn với người chơi.
Comtoise đã được sản xuất trong một khoảng thời gian đặc biệt dài: gần 230 năm. Đây cũng là những mẫu tiên phong khi đồng hồ con lắc ra đời.

Xem thêm: Lịch sử đồng hồ qua các giai đoạn

Hi vọng qua bài viết này, các anh em hiểu sâu hơn về đồng hồ Comtoise để lựa chọn ra những món đồ mình yêu thích nhất trang trí nhà cửa thêm phần nổi bật và thẩm mỹ hơn. Nếu có gì thắc mắc hay thư từ góp ý, các bạn chơi đồng hồ vui lòng liên hệ qua những thông tin sau: