Con Rồng châu Âu trong quan niệm văn hóa

Xuất hiện từ sớm, con Rồng trở thành một biểu tượng văn hóa dùng để chỉ con vật mang đầy tính chất bí ẩn về hình dáng như thân cá sấu, rắn, hay thú, chân vuốt chim ưng, sừng của hươu, vẩy cá chép. Sự kết hợp nhiều bộ phận cơ thể của các con vật khác nhau khiến quan niệm về con Rồng trong huyền thoại, truyền thuyết cũng như nghệ thuật tạo hình của nhiều dân tộc trên thế giới sẽ mang nhiều góc độ riêng biệt.

Ý nghĩa của loài Rồng trong tâm thức con người

Trong văn hóa phương Đông:

Trong những thần thoại, truyền thuyết cổ, Rồng là một trong những sản phẩm xưa nhất của trí tưởng tượng con người thời tiền sử. Biểu tượng là sự bí ẩn của thế giới tự nhiên, đó là mưa, gió, giông, bão, sấm, chớp… trước con người thời cổ với nhận thức hạn hẹp về những hiện tượng tự nhiên và ẩn sâu trong biểu tượng là ước mong của con người về một cuộc sống ấm no hạnh phúc, mùa màng phong đăng, sự sinh sản của đất đai…

con-rong-chau-au

Người phương Đông xưa đã kết hợp các đức tính, khả năng tốt đẹp của nhiều loài vật như bơi dưới nước, sống trên cạn, bay trên trời để xây dựng một con vật huyền thoại, một hình tượng nghệ thuật nhằm biểu đạt ý niệm sâu xa của biểu tượng.

=> Rồng là khái niệm, là hình ảnh…nhằm biểu thị ý niệm cao đẹp vào bậc nhất trong quan niệm của con người phương Đông.

Trong văn hóa châu Á:

Sự xuất hiện cùng biểu tượng rồng mang nét tương đồng ở các dân tộc khác nhau cho thấy quan hệ và giao lưu văn hóa đóng một vai trò nhất định.

Truyền thuyết, huyền thoại, hình tượng về con Long của Trung Hoa, hay Naga, Makara của Ấn Độ trong nghệ thuật tạo hình có những ảnh hưởng đối với nhiều dân tộc ở Đông Nam Á và châu Á, trong đó có Việt Nam. Truyền thuyết và huyền thoại ẩn chứa nội dung ý nghĩa mang giá trị biểu tượng trong đó có những mầm mống mà khái niệm hiện đại gọi là rồng; cũng như sự sáng tạo mang nét bản sắc riêng của mỗi dân tộc về biểu tượng rồng.

con-rong-chau-au

Nếu nghiên cứu về biểu tượng rồng mà không chú ý điều này dễ đưa đến quan niệm dân tộc hẹp hòi khi cố chứng minh rằng rồng khởi nguyên từ Trung Hoa, Ấn Độ hay từ Bắc Việt Nam. “Thông thường thì một trong những yêu cầu của khoa học lịch sử là phải xác định được từng thời điểm liên quan đến từng sự kiện lịch sử. Thế nhưng, đối với các hiện tượng foklore thì lại rất khó xác định thời điểm lịch sử, hay nói đúng hơn không thể nào xác định được thời điểm lịch sử. Tác phẩm foklore bao giờ cũng phải trải qua một quá trình dân gian hóa, tức là phải có thời gian lưu truyền tương đối lâu dài mới được chấp nhận vào kho tàng chung của văn hóa dân gian.”

Do đấy, thời điểm và xuất xứ của rồng là vấn đề không thể đặt ra được, bởi lẽ, các văn bản về rồng vô cùng phong phú chứng tỏ nó là sản phẩm của một quá trình văn hóa lâu dài, là công sức của tập thể.

Con Rồng châu Âu trong quan niệm văn hóa như thế nào?

Theo truyền thống châu Âu, Rồng là một sinh vật có vảy, cổ và đuôi dài, có 4 chân và có cánh, phun ra lửa và biết bay. Một số loài Rồng chỉ có 1 đầu và cái mõm ngắn, quặp như mỏ đại bàng. Cũng như truyện cổ phương Tây, Rồng thường được giao nhiệm vụ canh giữ kho báu, lâu đài hay người đẹp.

Ở phương Tây, La Mã:

Thần thoại Hy Lạp cũng khởi xướng hình tượng của sinh vật hộ mệnh (Ladon dõi theo những quả táo vàng của Vườn Hesperides, Python trên nhà tiên tri của Delphi,…)

Hình tượng con rồng hộ mệnh hiện diện mạnh mẽ trong văn hóa dân gian phương Tây thời Trung cổ đã được vẽ trong những sinh vật bò sát này.

Cũng từ tiếng Hy Lạp, từ “rồng” xuất phát từ: drákōn (δράκωδράκω) bắt nguồn từ Drainkeîn (ακεῖκεῖ), aorist của động từ dérkomai (μ μ)) có nghĩa là “nhìn, nhìn bằng mắt”.

Do đó, chúng tôi tìm thấy con rồng trong gốc từ nguyên Hy Lạp giống như trong hình ảnh Hy Lạp của người bảo vệ, người canh gác.

Thuật ngữ “draco” trong văn hóa La Mã (như trong thần thoại Hy Lạp) dùng để chỉ con rắn hơn là sinh vật bốn chân mà chúng ta biết (vì vậy “dracontarium” là vương miện hình con rắn hoặc “dracunculus”, một con rắn nhỏ )

con-rong-chau-au

Pliny the Elder nói về những con rồng trong Lịch sử tự nhiên của mình. Ông ám chỉ điều đó bằng cách giải thích nguồn gốc của “dracontia”, một loại đá quý màu trắng trong suốt, không thể đánh bóng hoặc khắc.

Đối với anh ta, chúng đến từ não của những con rồng nhưng phải được phục hồi từ một động vật sống, nó có thể bị hỏng nếu anh ta cảm thấy chết. Anh ta nói đến một người Sotacus nào đó nói rằng những người phục hồi những viên đá này di chuyển trên một cỗ xe có hai con ngựa và dùng thuốc để ru con rồng ngủ và cắt đầu anh ta trong giấc ngủ.

Văn bia “draconigena” (sinh ra từ một con rồng) đôi khi được dùng để chỉ thành phố Thebes, đề cập đến truyền thuyết về nền tảng của nó bởi Cadmos, người đã gieo răng của con thú, đã sinh ra quý tộc Theban.

Phạm vi của Đế chế La Mã có nghĩa là rồng Hy Lạp đã kết hợp một chút với rồng của Trung Đông, bởi sự pha trộn các nền văn hóa đặc trưng của văn hóa Hy Lạp. Một đại diện của những con rồng Cận Đông này có thể nhìn thấy trên Cổng Ishtar và mang tên Sirrush hoặc Mušhuššu có nghĩa là rồng đỏ (hoặc rắn).

Ngay sau khi các cuộc thám hiểm đến vùng Cận Đông xuất hiện một hình dạng mới của con rồng ở phương Tây. Trong Đế chế La Mã, mỗi đoàn quân được xác định bằng một dấu hiệu.

Sau các cuộc chiến chống lại người Dacian và Parthans của Trajan ở phía đông, con rồng đã gia nhập Quân đoàn với các tác giả Sarmatarum và Dacorum. Một con rồng đã được cố định ở cuối ngọn giáo của chúng, được hình thành từ một miệng tiền rộng lớn, bị chấm dứt bởi một cơ thể bằng lụa màu.

Ở phương Đông, Trung Hoa:

Dùng chữ Long, Ấn Độ dùng chữ Makara và Việt Nam dùng chữ Rồng,… Dáng hình và ý nghĩa tượng trưng của các con vật này có nhiều điểm khác nhau, song chúng đều xuất phát từ sinh vật có thực nào đó và con người gán cho nó ý nghĩa theo phương pháp ẩn dụ.

con-rong-chau-au

Bằng thao tác liên tưởng để tạo nghĩa và tưởng tượng để tạo hình làm cho biểu tượng rồng ngày càng trở nên thiên biến vạn hóa, thiên hình vạn trạng đến nỗi ngày nay nó trở thành một trong những con vật mang tính “hoang đường” nhất. Đó là nét chung của biểu tượng rồng. Tuy nhiên, ở những khu vực địa lý – lịch sử nhất định, những dân tộc có hoàn cảnh và điều kiện sống tương tự nhau, thường xuyên tiếp xúc trao đổi giao lưu văn hóa, thì biểu tượng rồng có những nét tương đồng nhất định trong quan niệm ý nghĩa và sáng tạo hình tượng. Và mỗi dân tộc sống trong một phạm vi nhỏ hơn, trong một quốc gia lại có biểu tượng rồng mang bản sắc dân tộc độc đáo của riêng mình.

Thần thoại về rồng cũng như sự phong phú của hình tượng rồng trong mỹ thuật phương Đông và phương Tây khiến cho nhiều người quan tâm tìm hiểu nguồn gốc và ý nghĩa của rồng. Giới nghiên cứu lịch sử, mỹ thuật, khảo cổ, văn hóa dân gian… cả trong và ngoài nước đã có nhiều hướng tìm hiểu, cũng như các cách giải thích khác nhau về sự hình thành biểu tượng rồng. Tựu chung, có thể thấy phổ biến các lý giải về xuất xứ của rồng như sau:

Một là, quan niệm xem rồng là sản phẩm của văn hóa Trung Hoa.
Hai là, quan niệm xem rồng có nguồn gốc từ văn hóa Ấn Độ.
Ba là, quan niệm xem rồng có nguồn gốc từ văn hóa Đông Nam Á.
Bốn là, quan niệm xem rồng có nguồn gốc từ văn hóa Cận đông Ai Cập-Lưỡng Hà.
Năm là, quan niệm xem rồng xuất phát từ văn hóa Việt Nam.

Việc tìm hiểu những quan niệm này có ý nghĩa góp phần trong việc nghiên cứu về biểu tượng rồng, một biểu tượng xuất hiện ở nhiều nơi trên thế giới.

So sánh quan niệm về loài Rồng của các nhà nghiên cứu

Nhìn chung, các nghiên cứu về xuất xứ của rồng chia làm hai quan điểm:

con-rong-chau-au

Một là, cho rằng những điểm giống nhau ấy là do ở buổi bình minh của lịch sử, những cộng đồng người tiên tiến như Ai Cập, Lưỡng Hà hay Trung Hoa, Ấn Độ, Đông Nam Á đã có huyền thoại về rồng và từ đó lan truyền đi khắp thế giới.

Hai là, quan niệm cho rằng dựa trên nguyên lý của tính đồng nhất về tính nhân loại và phương pháp tư duy, có nghĩa là, các dân tộc không hề tiếp xúc với nhau nhưng sống trong điều kiện vật chất và tinh thần như nhau sẽ đi tới những kết luận giống nhau, họ cùng sáng tạo một cách độc lập nên biểu tượng rồng.